خواستگاری، اولین گام در ازدواج نیست
به نظر می رسد که قبل از اقدام به خواستگاری، شایسته است فرد از آمادگی های شناختی خانوادگی و اقتصادی برخوردار باشد و به عبارت دیگر، فرد باید از معیارهای یک ازدواج موفق، آگاهی کافی داشته باشد و ویژگی های یک همسر شایسته و لایق را بشناسد و از ملاک های اساسی و غیراساسی، اطلاع کافی داشته باشد؛ تا هنگام جمع بندی و تصمیم گیری، بتواند ملاک اساسی را فدای ملاک غیراساسی نکند. برای این کار، باید با مطالعه یا با مشورت با افراد با تجربه، از هدف ازدواج، شرایط ازدواج و معیارهای همسر لایق و مناسب، شناخت لازم را به دست آورده؛ نه این که به محض مشاهده فردی که به چشم ظاهربین او مناسب آمد، در فکر ازدواج با او غوطه ور شود و خواستگاری از او را طراحی کند و به طور مستقیم یا غیرمستقیم به سراغ او رفته، درباره چگونگی طرح درخواست خود از او، برنامه ریزی کند.
خانواده ها و والدین نیز باید آمادگی کافی برای خواستگاری را داشته باشند. هر خانواده ای از جایگاه و موقعیت اجتماعی خاصی برخوردار است و عزت و شأن خانوادگی آنها، از اهمیت زیادی برخوردار است و اگر برای فرزندشان اقدامی می کنند، نمی خواهند با پاسخ صریح و غیرمناسب با عزت و شخصیت خانوادگی و اجتماعی شان – رو به رو شوند؛ بلکه می خواهند اگر اقدامی کردند و پاسخ منفی هم گرفتند، شأن و منزلت اجتماعی و خانوادگی شان زیر سؤال نرود. بنابراین، قبل از اقدام به خواستگاری، باید درباره احتمال توافق و پاسخ مثبت طرف مقابل و عدم توافق، فکر کند. اگر خانواده ها به علت های مختلف، نتوانند درباره ازدواج فرزندشان در زمان حاضر بیندیشند، سخن از خواستگاری، بیهوده به نظر می رسد. بنابراین، یا باید آن را به تاخیر اندازد یا به فکر فراهم کردن شرایط باشند.
● خواستگاری، محرمانه باشد
مراسم خواستگاری اولیه، در حد ممکن، باید خصوصی و محرمانه باشد؛ بدین معنی که غیر از دو خانواده پسر و دختر، افراد دیگری، نباید از موضوع خواستگاری مطلع شوند و به قول معروف، بهتر است از ابتدا قضیه خواستگاری را جار نزنند و بر سر زبان ها نیندازند؛ تا اگر به هر دلیلی توافقی حاصل نشد، یا طرفین همدیگر را نپسندیدند و ازدواج پا نگرفت، افراد به گمانه زدن های بی مورد و بی دلیل نپردازند؛ زیرا گاهی با مطرح شدن احتمالات بی اساس و غیرواقعی و تهمت زدن های مختلف، زمینه کاهش اعتبار فردی و خانوادگی یکی از دو طرف به وجود می آید و باعث لطمه زدن به آبروی اجتماعی افراد و خانواده ها می شود؛ مثلاً می گویند: لابد در دختر یا پسر عیبی بوده که او را نپسندیده اند و ازدواج سر نگرفته است و با تبدیل کردن کاه به کوه و بزرگ نمایی موضوع و ارتباط مسئله ای فرعی و غیرمرتبط با اصل ماجرا، آینده یکی از دو طرف را خراب می کنند و چه بسا شایعه سازی های دیگری را به دنبال داشته باشد و زمینه توافق های موارد بعدی را نیز از بین ببرد و به طور کلی، به اعتبار و آبروی حداقل یکی از دو خانواده، لطمه وارد می شود. بر همین اساس است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم درباره چگونگی خواستگاری می فرماید:
«اظهر انکاح و احفظ الخطبه؛ ازدواج و مراسم نکاح و عروسی را آشکارا برگزار کنید؛ ولی خواستگاری را محرمانه و خصوصی نگاه دارید».۱
● خواستگاری مستقیم نباشد
مرد نباید درخواست و تقاضای ازدواج با فرد مورد نظر را به طور مستقیم با او در میان بگذارد؛ بلکه باید اجازه دهد تا از طریق خانواده اش یا فرد دیگری که از اعتبار اجتماعی کافی و موقعیت و جایگاه مناسب برخوردار است این تقاضا مطرح شود؛ زیرا ازدواج، امر مقدسی است. بنابراین، خوب است که مقدمات آن هم بر پایه های صحیح اخلاقی و ارزشی و در هاله ای از حیای پسندیده قرار گیرد. ازدواج، یک معامله مادی و تبادل کالا نیست که با هر کلام و عملی که نشانه رضایت دو طرف باشد، بتوان آن را انجام داد و به اجرا درآورد؛ بلکه مقدمه یک زندگی طولانی و دارای جنبه های مختلف روانی و معنوی است که زمینه آرامش و تکامل دو طرف را فراهم می کند. پس پایه ها و مقدمات آن مانند خواستگاری نیز باید در یک محیط آرام، بدون احساسات و مبتنی بر عقل و اندیشه، شکل گیرد. معمولاً خواستگاری های مستقیم، برخاسته از شور و اشتیاق غیرعقلانی است و سیطره احساسات زودگذر در آنها کاملاً به چشم می خورد. این نوع خواستگاری ها که معمولاً مخفیانه و به دور از اطلاع و آگاهی خانواده ها انجام می گیرد، به جای این که زمینه ازدواج موفق را فراهم کند؛ تا به آشنایی با یکدیگر منجر شود، تنها موجب ارضای نیازهای جنسی و جسمی شده، وابستگی دو طرف را به هم شدت داده، در نتیجه، چشم و گوش هر یک از دو طرف را از شناخت دقیق و آگاهی از نقاط ضعف و قوت طرف مقابل، مسدود می کند و اجازه نمی دهد تا آنان درباره نقایص، کمبودها و ضعف های طرف مقابل بیندیشند؛ زیرا با عینک محبت و علاقه به طرف مقابل، به شناسایی یکدیگر می پردازند و طبیعی است که چنین عینکی، مانع از شناخت صحیح، دقیق و مناسب خواهد شد.
بنابراین، توصیه می شود که خواستگاری به طور رسمی و از طریق خانواده ها و با نظارت و آگاهی آنها انجام گیرد.
● خواستگاری باید از طرف مرد باشد
خواستگاری باید از سوی مرد و خانواده او انجام گیرد؛ زیرا چنین اقدامی، منطبق با حفظ شئونات و احترام به شخصیت و ویژگی های زن و جنس مؤنت است. در طبیعت زن، حیا و میل به محبوب واقع شدن، نهادینه شده است و در طبیعت مرد جلب و تمنا و کشش به سوی زن، سرشته شده است. می توان گفت که تقریباً در تمام فرهنگ ها و جوامع، بر اساس این اصل فطری و طبیعت انسانی، به کرامت، عزت و حیای زن، ارج نهاده می شود و زن ضمن پذیرش این طلب و تمنا، عزت، شخصیت و احترام را محفوظ داشته، خود را از ابتذال و بی بند و باری، دور نگاه می دارد. جنس ماده در همه موجودات، بر مبنای اقتضای طبیعی و غریزی که خداوند در همه جانداران به ودیعه گذاشته، پذیرای عشق و ناز و جلوه گری است. به هر حال، طلب و تقاضا از طرف مرد و رضایت یا مخالفت از سوی زن، در اولین اقدام برای تشکیل خانوده، یعنی خواستگاری، آشکار می شود. بنابراین، خواستگاری باید با در نظر گرفتن شخصیت و حفظ حیثیت و ویژگی های خاص و منحصر به فرد هر یک از دو طرف که مطابق با امور غریزی و طبیعی هر یک از دو جنس مذکر و مؤنث است انجام می گیرد. استاد شهید مطهری در تحلیلی زیبا و با تکیه بر جنبه های زیستی و جنبه های روان شناختی، چنین می نویسد: «این که قدیم الایام مردان به عنوان خواستگاری نزد زن می رفته اند و از آنها تقاضای همسری می کرده اند، از بزرگ ترین عوامل حفظ حیثیت و احترام زن بوده است. طبیعت، مرد را مظهر طلب و عشق و تقاضا آفریده است و زن را مظهر مطلوب بودن و معشوق بودن.
طبیعت، زن را گل و مرد را بلبل، زن را شمع و مرد را پروانه، قرار داده است. این، یکی از تدابیر حکیمانه و شاهکارهای خلقت است که در غریزه مرد، نیاز و طلب و در غریزه زن، ناز و جلوه، قرار داده است؛ ضعف جسمانی زن را در مقابل نیرومندی جسمانی مرد، با این وسیله، جبران کرده است. خلاف حیثیت و احترام زن است که به دنبال مرد بدود؛ [اما] برای مرد، قابل تحمل است که از زن خواستگاری کند و جواب رد بشنود و آن گاه از زن دیگری خواستگاری کند و جواب رد بشنود؛ تا بالاخره زنی رضایت خود را به همسری با او اعلام کند؛ اما برای زن که می خواهد محبوب و معشوق و مورد پرستش باشد و از قلب مرد سر در آورد، تا بر سراسر وجود او حکومت کند، قابل تحمل و موافق غریزه نیست که مردی را به همسری خود دعوت کند و احیاناً جواب رد بشنود و سراغ مرد دیگری برود.۲ | 
